معنویت محیط کار:
معنویت محیط کار برگرفته از مدل میلیمن و همکاران (۲۰۰۳) و استناد به میلر (۲۰۰۰) است و چهار بعد فردی-روان شناختی، فردی-پرورش روح، گروهی، و سازمانی را می سنجد. معنویت محیط کار در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از پاسخگویی به سؤالات پرسشنامه محقق ساخته معنویت در محیط کار به دست می ­آورد.
بعد فردی-روان شناختی معنویت:
معنویت در بعد فردی-روان شناختی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از پاسخگویی به سؤالات مربوط به مؤلفه معنویت در بعد فردی-روان شناختی در پرسشنامه محقق ساخته معنویت در محیط کار به دست می ­آورد.
بعد فردی-پرورش روح معنویت:
معنویت در بعد فردی-پرورش روح در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از پاسخگویی به سؤالات مربوط به مؤلفه معنویت در بعد فردی-پرورش روح در پرسشنامه محقق ساخته معنویت در محیط کار به دست می ­آورد.
بعد گروهی معنویت:
معنویت در بعد گروهی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از پاسخگویی به سؤالات مربوط به مؤلفه معنویت در سطح گروهی در پرسشنامه محقق ساخته معنویت در محیط کار به دست می ­آورد.
بعد سازمانی معنویت:
معنویت در بعد سازمانی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از پاسخگویی به سؤالات مربوط به مؤلفه معنویت در سطح سازمانی در پرسشنامه محقق ساخته معنویت در محیط کار به دست می ­آورد.
فرسودگی شغلی:
فرسودگی شغلی برگرفته از مدل مسلچ (۱۹۸۶) است و سه بعد خستگی عاطفی، مسخ شخصیت، و فقدان موفقیت شخصی را می سنجد. فرسودگی شغلی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از پاسخگویی به سؤالات پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ به دست می ­آورد.
خستگی عاطفی:
خستگی عاطفی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از پاسخگویی به سؤالات مربوط به مؤلفه خستگی عاطفی در پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ به دست می ­آورد.
مسخ شخصیت:
مسخ شخصیت در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از پاسخگویی به سؤالات مربوط به مؤلفه مسخ شخصیت در پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ به دست می ­آورد.
فقدان موفقیت شخصی:
فقدان موفقیت شخصی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از پاسخگویی به سؤالات مربوط به مؤلفه فقدان موفقیت شخصی در پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ به دست می ­آورد.
رضایت شغلی:
رضایت شغلی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از پاسخگویی به سؤالات پرسشنامه رضایت شغلی بری­فیلد و روث به دست می ­آورد.
۱-۸- نوع متغیرها
در این تحقیق متغیر معنویت محیط کار و تمام ابعاد آن شامل بعد فردی-روان شناختی، فردی-پرورش روح، گروهی، و سازمانی به عنوان متغیرهای پیش بین (مستقل) در نظر گرفته شده، و فرسودگی شغلی و سه بعد خستگی عاطفی، مسخ شخصیت، و فقدان موفقیت شخصی به عنوان متغیرهای ملاک (وابسته) در نظر گرفته شده اند. همچنین رضایت شغلی هم به عنوان متغیر پیش بین (مستقل) و هم به عنوان متغیر ملاک (وابسته) در نظر گرفته شده است.
در این تحقیق متغیرهای جنسیت، سطح تحصیلات، سابقه کار، و وضعیت تأهل معلمان به عنوان متغیرهای میانجی مدنظر قرار گرفته شده است.
مقدمه
پدیده عدم اطمینان محیط ها در عصر کنونی، سازمان ها را بر آن داشته است تا پاسخ های بسیار گوناگون و متفاوت به عدم اطمینان داشته باشند. یکی از عملی ترین شیوه ها، ترغیب کارکنان به این امر است که با تمام وجود خود را وقف کار کنند که پیامد آن کارکنانی خلاق و نوآور در پاسخگویی به محیط های متلاطم خواهد بود. امروزه به نظر می رسد کارکنان در هر کجایی که فعالیت می کنند، چیزی فراتر از پاداش های مادی در کار را جستجو می کنند. آنان در جستجوی کاری با معنا، امیدبخش، و خواستار متعادل ساختن زندگی شان هستند. سازمان ها با کارکنان رشد یافته و بالنده ای روبرویند که در پی یافتن کاری با معنا، هدفمند، و پرورش محیط های کاری با چنین ویژگی هایی هستند. معنویت در کار و تلاش برای انسانی تر کردن سازمان ها یکی از روندهای مهم کسب و کار در قرن ۲۱ می باشد که از اواسط دهه ۹۰ به طور جدی مطرح شده است و تعداد تحقیقات در این زمینه در حال افزایش است (فتاحی، ۱۳۸۵).معنویت در محیط کار چارچوبی از ارزش های مشهود در فرهنگ سازمانی است که موجب تعالی کارکنان، ضمن فرایند کار می شود و حس در کنار هم بودن را به گونه ای در آنها باور می کند که احساس کمال و سرزندگی کند (پیدمنت^[۲۷]، ۲۰۰۴). از سوی دیگر فرسودگی شغلی یک حالت عاطفی مزمن است (شیروم^[۲۸]، ۲۰۰۳) که در دراز مدت منجر به دست کشیدن از کار، غیبت، روحیه پایین، تحریک پذیری، درماندگی، عزت نفس پایین، افزایش اضطراب می شود. اگر به علایم فرسودگی شغلی توجه نشود و درمانی برای آن صورت نگیرد هم فرد و هم سازمانی که فرد در آن کار می کند تحت تأثیر آن قرار می گیرد (مسلچ و همکاران، ۲۰۰۱). رضایت شغلی نیز عاملی مهم در افزایش بهره وری، افزایش روحیه، تعهد سازمانی، سلامت فیزیکی و ذهنی، رضایت از زندگی و سرعت در آموزش مهارت های جدید شغلی و عدم وجود آن باعث به وجود آمدن تشویش، غیبت، تأخیر کاری، ترک خدمت، اعتصاب و بازنشستگی زودرس کارکنان یک سازمان می گردد (مقیمی، ۱۳۸۶).

در این فصل به ادبیات پژوهش پرداخته می شود. در بخش اول، معنویت محیط کار، در بخش دوم، فرسودگی شغلی، و در بخش سوم، رضایت شغلی مورد بررسی قرار می گیرد. بخش چهارم به بررسی پژوهش های انجام شده در زمینه موضوع تحقیق می پردازد. در بخش پنجم نیز چارچوب نظری پژوهش ارائه می گردد که دربرگیرنده چارچوب نظری، مدل اولیه، مدل تحلیلی و فرضیه های اصلی و فرعی پژوهش است.
۲-۱- معنویت محیط کار
۲-۱-۱- مقدمه
انسان ها وارد دوران جدید و بی سابقه ای در زندگی خود شده اند. دورانی که در آن دنیا به شدت در حال تغییر و تحول است. طی ۴۰۰ سال گذشته، غرب بین دنیای بیرونی و دنیای درونی تفاوت قائل شده است و فعالیت های دنیوی را از اموری مثل مذهب، معنویت و عرفان به کلی جدا کرده است. این جدایی از یک سو سبب خرافات زدایی و نفی تسلط کلیسا بر انسان غربی، تحت تسلط درآوردن طبیعت و پیشرفت علوم و فن آوری های مختلف، افزایش فوق العاده رفاه زندگی، ظهور دموکراسی ها و حاکمیت قانون و … شده است؛ و به بیان ساده تر سبب حاکمیت پارادایم عقلایی و مدرنیته در اکثر نقاط جهان شده است (نیل و بایبرمن^[۲۹]، ۲۰۰۳).
۲-۱-۲- معنویت
۲-۱-۲-۱- تعریف معنویت
برخی از تعاریف معنویت عبارتند از:

• • به عقیده کاوندیش^[۳۰] (۲۰۰۳) معنویت، بعدی از انسان تعریف شده است که با افراد احساس بودن را با کیفیت هایی نظیر فطرت، ظرفیت برای دانستن درونی و منبع تقویتی، تجوید ذهنی مقدس، تعالی فرد به سوی ظرفیت عشق و دانش بزرگ تر، یکی شدن با سایر کلی همه زندگی و یافتن معنایی تعالی فرد به سوی ظرفیت عشق و دانش بزرگ تر، یکی شدن با سایر کلی همه زندگی و یافتن معنایی برای موجودیت فرد که محور هر موجودی است، به انسان القا می کند (اشجعی، ۱۳۸۹).

• • معنویت تلاش در جهت ارتباط اثربخش نسبت به خدا، خویشتن، دیگران و موجودات غیرانسانی است همراه با کندوکاوی در جهت آن­چه برای انسان شدن مورد نیاز است (رستگار، ۱۳۸۹).

• • معنویت راه رسیدن به آسایش و آرامش روحی و باطنی است (بارکر و فلیرسچ^[۳۱]، ۲۰۱۰).

• • معنویت تجربه­ها یا اظهار و ابراز روح فردی در یک فرایند پویا و واحد می­باشد که بازتابش ایمان به خدا یا موجودی متعالی است (مراویگلیا^[۳۲] ، ۱۹۹۹؛ به نقل از لواسانی، کیوان­زاده و ارجمند، ۱۳۸۷).

• • معنویت تمایل به جستجوی هدف نهایی در زندگی و زیستن بر اساس این هدف است (میتروف و دنتون، ۱۹۹۹).

• • معنویت منبع پایدار عقیده و نیروی اراده را برای انسان ها به ارمغان می آورد (هریس^[۳۳]، ۲۰۱۰).

• • معنویت کیفیتی است فراسوی پذیرش مذهبی خاص که می ­تواند ویژگی­هایی مانند الهام، تکریم، جذبه، هیبت، معنا و هدف را در زندگی ایجاد کند (مورای و زنتنر^[۳۴]، ۱۹۸۹).

• • از نظر عده ای، مانند آندرهیل، وصف ناپذیری معنویت مانع تعریف آن می شود، در حالی که دیگران تلاش کرده اند تا معنویت را به تفصیل تعریف و وصف نمایند. باومن، اندیشه های آندرهیل را از چشم اندازی پسامدرن بازگو می کند. «تعاریف اصطلاحی همچون معنویت، به همان اندازه که روشنگر است پنهان کننده هم است». در نظر وی این تعاریف در حالی که تظاهر به شرح و تفصیل می کنند موضوع را بیشتر پیچیده تر می نمایند. در ادامه باومن بیان می کند که اگر ما در ارائه تعریفی عقلانی با شکست مواجه شویم، وارد دنیای پسامدرن، خواهیم شد و برای پژوهش های عملی آمادگی نخواهیم داشت (آلبرتس^[۳۵]، ۲۰۰۶).

۲-۱-۲-۲- مفهوم معنویت
قدمت مفهوم معنویت همزاد با خلقت انسان است و در تعریف مفهوم آن باید گفت که معنویت آن جنبه از حیات فردی و جمعی است که بیانگر رابطه ای آگاهانه است که فرد، در ارتباط با امور متعالی دارد. پیش فرض این مفهوم این باور است که امور متعالی وجود دارند و روج بشر می تواند با آن ارتباط برقرار کند (ساغروانی، ۱۳۸۹).
۲-۱-۲-۳- انواع معنویت
در یک سنخ شناسی با ماهیت پلورالیستی معنویت سبز فایل، معنویت های مختلف در چند نوع زیر خلاصه شده است:

• • معنویت دینی: معنویتی است که مبتنی بر یک سنت خاص دینی است. مال و مقصد نهایی معنویت و همچنین راه های رسیدن به آن بر مبنای سنت خاص دینی استوار است و بر یک چارچوب و سیستم اعتقادی خاص استوار است.

• معنویت غیردینی: دربرگیرنده معنویت های انسان گرا، طبیعت محور، و زمین محور است. عقاید آنان ممکن است بر مبنای انکار وجود خدا یا وحدت وجود خدا باشد، آموزه های آنان دربرگیرنده عمل گرایی محیطی و اجتماعی است.